Pagina 22 van: MTL Metaal Magazine 1 – 2022

‘Oude’ Mikrokator
doet het nog goed
Wat is dát nou voor rare meetklok?
Nobby Assmann van Assmann
Verspaningstechniek gaf op Lin-
kedIn al snel het antwoord. Het is
een Mikrokator, gemaakt door Carl
Edvard Johansson (1864-1943), de
Zweedse uitvinder van de eindma-
tenset.

De Mikrokator, of Abramsons mecha-
nisme, is een mechanische meetklok
die kleine lengteverschillen ver-
groot weergeeft. “De werking is heel
bijzonder”, geeft Assmann aan. “De
wijzer zit namelijk vast aan een ge-
tordeerd metalen lint, vergelijkbaar
met een touwtje dat om z’n lengte-as
gedraaid is. Als je aan het touw trekt,
verdraait de wijzer. In tegenstelling
tot een meetklok met tandheugel is
deze meetmachine helemaal spe-

tuurlijk”, lacht Assmann.
“Johansson begon later zijn eigen
bedrijf, de start van wat nu Hexagon
AB is. En Ellström werd zijn belang-
rijkste werknemer. Hij kreeg naast
zijn loon een vast bedrag voor elke
verkochte eindmaat. En mevrouw
Johansson? Die was vast ook zonder
naaimachine heel druk met hun vier
kinderen.”

‘Schitterende historie’
Assmann heeft zeer sterke twijfels
of het verhaal van leppen op de
naaimachine echt waar is. Maar voor
mensen die reageerden op LinkedIn
maakt dat niet uit. “Het verhaal
alleen is al goed”, aldus Wouter
van der End, CNC-programmeur
bij Peekstok Engineered Quality.
“Schitterend, deze historie”, zegt
Jan de Wolde, CEO van Vossebelt

De allereerste eindmatenset van Johansson
is naar verluidt gemaakt op… een trapnaai-
machine.

MTL METAAL MAGAZINE MAART 2022 TEKST: TOM VAN DER MEER / FOTOGRAFIE: NOBBY ASSMANN, GEMEENTE ESKILSTUNAMACHINES EN GEREEDSCHAPPEN 22

Diverse passies
Assmann Verspaningstechniek
beschikt zelf over twee Mikroka-
tors: één met een aflezing op
1 micrometer (µm), oftewel 1000
nanometer (nm), en één met een
aflezing op 100 nm. Nobby Ass-
mann plaatste eind vorig jaar
op LinkedIn een online fijnme-
chanische adventskalender met
elke dag een ander bericht over
eindmaten. Zo kon hij diverse
passies combineren: meettech-
niek, leppen én zijn liefde voor
Zweden. De fijnmechanische ad-
ventskalender is terug te lezen
op de LinkedIn-bedrijfspagina
van Assmann Verspaningstech-
niek.

lingsvrij”, vertelt hij. “Het statief op
de foto is origineel van Johansson.
De tastkogel is trouwens van robijn,
zoals bij 3D-meetmachines vaak het
geval is. Als de kogel een platte kant
krijgt, is deze met eenvoudig gereed-
schap te verdraaien.”
Johansson gebruikte de Mikrokator
vermoedelijk bij het maken van
eindmaten, vertelt Assmann. “Als je
tien eindmaten van 10 mm stapelt
en vergelijkt met een gekalibreerde
eindmaat van 100 mm, meet je met
een 10 keer hogere resolutie dan de
meetklok zelf heeft. Althans: als de
eindmaten van 10 mm een exact
gelijke lengte hebben. Eventuele ver-
schillen tussen deze eindmaten zijn
meetbaar met… de Mikrokator.”

Trapnaaimachine
Op LinkedIn plaatste Assmann ook
een foto van de allereerste eindma-
tenset van Johansson met een onge-
kende precisie. Die is gemaakt op…
de trapnaaimachine van mevrouw
Johansson. Deze is hiervoor aange-
past en voorzien van een gietijzeren
lepschijf. Het verhaal gaat, aldus
Assmann, dat zij – tussen het huis-
houden, het verschonen van luiers
en het koken – de eerste eindmaten-
set heeft gelept. Johansson heeft
patent gekregen op het idee van de
eindmatenset. “Maar de vakman
die het fijne werk deed was Hjalmar
Ellström”, doceert Assmann. “Hij kon
zelf harden, slijpen en meten: mijn
persoonlijke held dus.” Ellström en
Johansson begonnen samen het pro-
ject ‘eindmatenset’ naast hun werk
bij de wapenfabriek in Eskilstuna.
“Onder het genot van de nodige
sterke drank. Dat lept lekkerder na-

22-23_assmann.indd 22 16-02-2022 09:55