Pagina 26 van: Metaal Magazine 4 -2015
j a a r g a n g 5 3 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 4 – 2 0 1 5 2726 j a a r g a n g 5 3 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 4 – 2 0 1 5
Onder de titel ‘Hardchroom & alternatieven: een
stand van zaken’ werd begin maart een studiedag
georganiseerd door VOM (Belgische Vereniging voor
Oppervlaktetechnieken van Materialen) en ION
(Vereniging Oppervlaktebehandelend Nederland).
Vervanging van hardchroom vereist aandacht.
DOOR: ALFONS CALDERS
Het thema is gloeiend actueel geworden omdat
de basis van de hardchroombehandeling,
chroomzuur (het zeswaardig chroomverbin-
ding), sinds 21/09/2014 op de Reach ‘autorisatie-
lijst staat. Vandaag zonder uitzonderingen. Het
klassieke procedé riskeert dus te verdwijnen. Of
niet, gezien het lobbywerk van de sector? In
alle geval wordt deze discussie gebruikt om al-
ternatieve oppervlaktebehandelingen naar
voor te schuiven, waarbij duidelijk is dat deze
alternatieven geen substitutie toelaat van wat
het hardchroomproces vandaag biedt. Een stu-
diedag met informatie die de hele metaalsector
aanbelangt. In eerste instantie moet gesteld
worden dat chroom zelf, dus ook een hard-
chroom- of een sierchroomlaag, totaal niet-
toxisch is. Wat wél op de ‘autorisatielijst’ van
Reach (Annex XIV) staat zijn de zuren op basis
van chroomtrioxide en hun oligomeren
(chroomzuur, dichroomzuur en dergelijke). Pro-
bleem is echter dat het elektrolytisch chrome-
ren niet mogelijk is zonder chroomzuur. Op de
autorisatielijst van ECHA staan vandaag 31 pro-
ducten. (ECHA staat voor ‘Europese Chemica-
liën Agentschap’) De stoffen die opgenomen
worden in Annex XIV zijn ‘zeer zorgwekkende
stoffen’ wat betreft gezondheid en/of milieu.
De Cr-zuren staan op de lijst wegens hun kan-
kerverwekkend en mutageen karakter (catego-
rie 1B). Ze werden er op 21/09/2014 opgezet,
nadat ze eerst op de zogenaamde kandidaat-
lijst voor autorisatie heeft gestaan. (Deze lijst
bevat 84 stoffen die kunnen geraadpleegd wor-
den op de website van het ECHA. Het doel van
de Reach autorisatie- en -kandidaatslijsten is de
risico’s van gebruik van gevaarlijke stoffen te
beheersen én ervoor te zorgen dat deze stoffen
op termijn vervangen worden door economisch
en technisch haalbare alternatieven. Voor de
chroomtrioxide gebaseerde stoffen is de ver-
bodsdatum 21/09/2017 en de latest application
date 21/03/2016. Na de verbodsdatum mag
deze stof dus niet meer op de markt geplaatst
worden, behalve dan voor de door de EG toe-
gekende uitzonderingen (autorisaties). Van-
daag zijn er nog geen dergelijke autorisaties
genoteerd. Na de latest application date mogen
geen aanvragen voor uitzonderingen aange-
vraagd worden.
Wat te doen?
In de eerste plaats kunnen de gebruikers van
chroomtrioxide bevattende producten (dus zij
die hardchroomlagen produceren) op zoek
gaan naar substituties. Natuurlijk wil de eind-
klant een product met minimaal dezelfde ei-
genschappen. We behandelen verder in het
artikel een aantal op de studiedag voorgelegde
alternatieven. Een producent kan echter ook
gewoon zijn productie in Europa stoppen en
starten met import van buiten Europa. De
chroomlaag zelf is niet giftig, enkel de bij het
hardchromeren gebruikte chroomzuren. Galva-
nobedrijven kunnen ook afwachten, want – wie
weet – wordt het proces voor hardchromeren
nog wel toegelaten. Voor producten die op de
Reach-autorisatielijst staan kan namelijk door
de EU-raad ‘autorisaties’ toegekend worden
voor specifieke toepassingen waarvoor geen
economisch of technisch alternatief bestaat of
voor procedés waarbij men de gevaren volledig
kan bemeesteren. In dit geval is de kwaliteit van
de chroomlaag niet op een economische wijze
te vervangen: om in één laag een hoge corro-
siebarrière en een sterke en wrijvingsarm op-
pervlak te realiseren, bestaat vandaag geen al-
ternatief. Het ‘klassieke’ verchroomproces om
chroomlagen op metaal aan te brengen is bre-
der toepasbaar en veel goedkoper dan de
niche-alternatieven. De chroombaden behoren
tot de eenvoudigste baden qua samenstelling
(omdat ze grotendeels uit chroomzuur bestaan,
waarbij – om het rendement te verhogen – een
katalysator wordt toegevoegd). Het chroom
wordt neergeslagen op de kathode. Het is een
proces op lage temperatuur (40 °C tot 50 °C),
dus toepasbaar op alle staaltypes en op alumi-
nium, ook toepasbaar op dunne en complexe
stukken zonder problemen van vervorming,
zonder noodzaak van veel nabewerking. De
alternatieven hebben een beperktere toepas-
singsscoop (met als ‘compensatie’ soms wel be-
tere eigenschappen in die niche) en een hogere
prijs (dus ze vergen toepassingen die de meer-
prijs kunnen dragen). Gelijktijdig – want dat zal
wel een conditio sine qua non worden om het
procedé verder te gebruiken – moet men inves-
teren in het veiliger maken van het proces voor
de operatoren en de omgeving. Er zijn metho-
des via bevochtigen van de oppervlaktelaag
waardoor het in de omgeving slingeren van
zuuraerosolen worden vermeden. Daarbij zal
een inkapseling van het proces ook onvermijd-
baar zijn.
Uitzonderingstoelating
Een uitzonderingsaanvraag is een zware, com-
plexe procedure die waarschijnlijk door een in-
dividueel bedrijf niet kan gehaald worden. Er
zijn consortia van leveranciers en gebruikers –
Hardchroom ten
dode opgeschreven?
Import van buiten Europa
Oerlikon Balzers presenteerde als alternatief op hardchroomlagen haar PVD (physical vapour deposition) en
CVD (chemical vapour deposition)-technologie. Op de foto het aanbrengen van een harde slijtlaag in een
matrijs (foto: Oerlikon Balzers)
26-27-28_reach.indd 26 20-04-15 16:05